किडनीमध्ये काही गडबड असेल तर रात्री शरीरात दिसतात ‘ही’ लक्षणं, उशीर होण्याआधी घ्या योग्य उपचार
आपलं शरीर हे एका गुंतागुंतीच्या यंत्रासारखं आहे आणि किडनी (मूत्रपिंड) या यंत्राचा एक अत्यंत महत्त्वाचा भाग आहे. रक्तातील अनावश्यक आणि विषारी घटक गाळून लघवीवाटे बाहेर काढण्याचं महत्त्वपूर्ण काम किडनी करते. ती शरीरातील पाणी, क्षार आणि खनिजांचं संतुलन राखते. पण जेव्हा या नैसर्गिक फिल्टरमध्ये काही बिघाड होतो, तेव्हा शरीर आपल्याला काही संकेत देऊ लागतं. विशेषतः रात्रीच्या शांततेत, जेव्हा आपलं शरीर विश्रांती घेत असतं, तेव्हा ही लक्षणं अधिक प्रकर्षाने जाणवू शकतात.
अनेकजण रात्री जाणवणाऱ्या या त्रासांना थकवा किंवा सामान्य समस्या समजून त्याकडे दुर्लक्ष करतात. पण हे दुर्लक्ष भविष्यात गंभीर किडनी विकाराला आमंत्रण देऊ शकतं. म्हणूनच, रात्रीच्या वेळी दिसणाऱ्या या लक्षणांबद्दल जागरूक असणं आणि वेळेवर योग्य पावलं उचलणं अत्यंत गरजेचं आहे. चला तर मग, या लक्षणांबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया.
रात्रीच्या वेळी किडनीच्या समस्येची प्रमुख लक्षणं
जर तुमची किडनी योग्य प्रकारे काम करत नसेल, तर रक्तातील विषारी घटक आणि अतिरिक्त पाणी शरीरात साचू लागतात. याचा परिणाम रात्रीच्या वेळी खालील लक्षणांच्या स्वरूपात दिसू शकतो.
१. वारंवार लघवीला जाणे (विशेषतः रात्री)
किडनीचं मुख्य काम म्हणजे रक्तातील घाण गाळून मूत्र तयार करणे. जेव्हा किडनीचे फिल्टर खराब होतात, तेव्हा लघवी तयार होण्याची प्रक्रिया बिघडते. यामुळे रात्रीच्या वेळी वारंवार लघवीला जाण्याची भावना होते. दिवसा कामाच्या गडबडीत हे कदाचित लक्षात येत नाही, पण रात्री झोपमोड होऊ लागल्यावर हे लक्षण प्रकर्षाने जाणवते. याला ‘नॉक्टुरिया’ (Nocturia) असेही म्हणतात.
२. पायांवर, घोट्यावर किंवा चेहऱ्यावर सूज येणे
किडनी शरीरातील अतिरिक्त सोडियम आणि पाणी बाहेर काढण्यास मदत करते. जेव्हा तिची कार्यक्षमता कमी होते, तेव्हा हे अतिरिक्त द्रव शरीरात साचू लागतं. रात्री झोपून उठल्यावर किंवा दिवसभर बसून काम केल्यावर पायांवर, घोट्यांवर किंवा चेहऱ्यावर सूज दिसू लागते. याला ‘एडिमा’ (Edema) म्हणतात. दाबल्यावर त्या ठिकाणी खड्डा पडणे हे याचं एक प्रमुख चिन्ह आहे.
३. स्नायूंमध्ये पेटके येणे (Muscle Cramps)
शरीरातील इलेक्ट्रोलाइट्स, जसे की कॅल्शियम, पोटॅशियम आणि फॉस्फरस यांचे संतुलन राखण्याचे काम किडनी करते. किडनीच्या कार्यात अडथळा आल्यास या इलेक्ट्रोलाइट्सचं संतुलन बिघडतं. यामुळे, विशेषतः रात्रीच्या वेळी पायांच्या आणि इतर स्नायूंमध्ये असह्य वेदना आणि पेटके येऊ शकतात.
४. झोप न लागणे किंवा अस्वस्थ वाटणे (अनिद्रा)
जेव्हा किडनी रक्त शुद्ध करू शकत नाही, तेव्हा रक्तामध्ये ‘युरिया’सारखे विषारी पदार्थ साठू लागतात. हे टॉक्सिन्स मेंदूच्या कार्यावर परिणाम करतात, ज्यामुळे झोप लागण्यात अडचळे येतात किंवा गाढ झोप लागत नाही. याशिवाय, वारंवार लघवीला जाणे आणि स्नायूंमधील वेदनांमुळेही झोपमोड होते.
५. रेस्टलेस लेग सिंड्रोम (Restless Legs Syndrome – RLS)
हे एक असं लक्षण आहे, ज्यामध्ये रात्री झोपताना पायांमध्ये विचित्र संवेदना होतात आणि पाय सतत हलवण्याची तीव्र इच्छा होते. किडनीच्या आजारामुळे रक्तातील विषारी घटक आणि लोहाची कमतरता (अ‍ॅनिमिया) यामुळे नसांवर परिणाम होतो, ज्यामुळे रेस्टलेस लेग सिंड्रोमचा त्रास होऊ शकतो.
६. श्वास घेण्यास त्रास होणे
किडनीच्या गंभीर आजारात, शरीरात अतिरिक्त द्रव साचून ते फुफ्फुसांमध्ये जमा होऊ शकतं. यामुळे झोपल्यावर किंवा थोडे चालल्यावरही दम लागतो. याशिवाय, किडनी ‘एरिथ्रोपोइटिन’ नावाचा हार्मोन तयार करते, जो लाल रक्तपेशींच्या निर्मितीसाठी आवश्यक असतो. किडनीच्या आजारात या हार्मोनची निर्मिती कमी होते आणि अ‍ॅनिमिया होतो, ज्यामुळे शरीराला पुरेसा ऑक्सिजन मिळत नाही आणि धाप लागते.
७. त्वचा कोरडी पडणे आणि खाज सुटणे
जेव्हा किडनी रक्तातील विषारी पदार्थ बाहेर काढू शकत नाही, तेव्हा ते त्वचेखाली जमा होतात. यामुळे त्वचेमध्ये तीव्र खाज सुटते आणि त्वचा कोरडी व निस्तेज दिसू लागते. ही खाज रात्रीच्या वेळी अधिक त्रासदायक ठरू शकते.
या लक्षणांकडे दुर्लक्ष का करू नये?
वर नमूद केलेली लक्षणं इतर सामान्य कारणांमुळेही दिसू शकतात. पण जर यापैकी अनेक लक्षणं तुम्हाला एकाच वेळी आणि नियमितपणे, विशेषतः रात्री जाणवत असतील, तर ही धोक्याची घंटा असू शकते. किडनीचे आजार सुरुवातीच्या टप्प्यात खूप शांतपणे वाढतात. जेव्हा लक्षणं दिसू लागतात, तेव्हा किडनीचं बरंच नुकसान झालेलं असू शकतं. त्यामुळे वेळेवर निदान आणि उपचार हे ‘क्रॉनिक किडनी डिसीज’ (CKD) किंवा किडनी निकामी होण्यासारख्या गंभीर परिस्थितीला टाळू शकतात.
काय करावे?
- घाबरू नका, पण जागरूक राहा: ही लक्षणं दिसल्यास घाबरून न जाता, ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
- डॉक्टरांशी संपर्क साधा: तुमच्या फॅमिली डॉक्टर किंवा तज्ञ नेफ्रोलॉजिस्ट (किडनी विकार तज्ञ) यांच्याशी संपर्क साधा आणि तुमच्या सर्व लक्षणांबद्दल सविस्तर माहिती द्या.
- आवश्यक चाचण्या करा: डॉक्टर तुम्हाला रक्त तपासणी (ज्यात क्रिएटिनिन आणि युरियाची पातळी तपासली जाते) आणि लघवीची तपासणी करण्याचा सल्ला देतील. या चाचण्यांमधून किडनीच्या कार्यक्षमतेबद्दल अचूक माहिती मिळते.
जीवनशैलीत बदल करा:
- आहारातील मीठ आणि प्रोटिनचे प्रमाण नियंत्रणात ठेवा.
- रक्तदाब आणि मधुमेह नियंत्रणात ठेवा, कारण हे किडनीच्या आजाराचे प्रमुख कारण आहेत.
- डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय वेदनाशामक गोळ्या (Painkillers) घेणे टाळा.
- नियमित व्यायाम करा आणि वजन नियंत्रणात ठेवा.
- पुरेसे पाणी प्या, पण जर तुम्हाला सूज येत असेल तर डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसारच पाण्याचे प्रमाण ठरवा.
निष्कर्ष
आपले शरीर नेहमीच आपल्याला आतून काय बिघडलंय याचे संकेत देत असतं. गरज असते ते ओळखण्याची आणि योग्य वेळी कृती करण्याची. रात्रीच्या शांततेत जाणवणारी ही लक्षणं केवळ किरकोळ त्रास नाहीत, तर ती तुमच्या किडनीच्या आरोग्याचा आरसा असू शकतात. म्हणून, या लक्षणांकडे दुर्लक्ष न करता, वेळेवर वैद्यकीय सल्ला घ्या आणि निरोगी आयुष्याकडे एक महत्त्वाचं पाऊल उचला. कारण ‘वेळेवर उपचार, हेच मोठे वरदान’ आहे.
अधिक महिती साथी पुढे ब्लॉग वाचा: रोगप्रतिकारशक्तीसाठी खास: हे 14 पदार्थ ठरतील तुमच्यासाठी सुरक्षा कवच!
