तुम्हाला माहिती आहे का? ऑक्टोपसला तीन हृदय असतात!
समुद्राचे जग खूप अथांग आणि गूढ आहे. विशेषतः जिथे सूर्यप्रकाश पोहोचू शकत नाही, त्या खोल अंधारात निसर्गाने अनेक अद्भुत रहस्ये जपून ठेवली आहेत. खरं तर, या रहस्यांची कल्पना करणेही आपल्याला कठीण जाते. याच रहस्यमयी दुनियेतील एक अद्भुत जीव म्हणजे ‘ऑक्टोपस’.
त्याचे आठ सळसळते पाय, क्षणात रंग बदलण्याची जादूई शक्ती आणि विलक्षण बुद्धिमत्ता पाहिली की तो आपल्याला थक्क करतो. त्यामुळेच तो एखाद्या सायन्स फिक्शन चित्रपटातील परग्रहावरचा जीव वाटतो.
पण त्याच्या बाह्य रूपापेक्षाही अधिक आश्चर्यकारक गोष्टी त्याच्या शरीरात दडलेल्या आहेत. उदाहरणार्थ, ऑक्टोपसला एक किंवा दोन नव्हे, तर तब्बल तीन हृदये असतात! साहजिकच, हे ऐकून आपल्या मनात प्रश्न येतो – का? निसर्गाने त्याला तीन हृदयांची गरज का दिली असावी? चला, याच प्रश्नाचे उत्तर शोधण्यासाठी आज ऑक्टोपसच्या अद्भुत जगात एक डुबकी मारूया.
तीन हृदयांचे रहस्य: प्रत्येकाचे काम आहे खास!
आपल्या मानवी शरीरात एकच हृदय असते. हे हृदय एका शक्तिशाली पंपाप्रमाणे संपूर्ण शरीराला रक्तपुरवठा करते. परंतु, ऑक्टोपसच्या शरीराची रचना आणि त्याच्या गरजा पूर्णपणे वेगळ्या आहेत. म्हणूनच, त्याच्या शरीरातील प्रत्येक हृदयाचे काम वाटून दिलेले आहे. हे अगदी एखाद्या मोठ्या कंपनीतील वेगवेगळ्या विभागांसारखेच आहे.
- दोन शाखीय हृदये (Branchial Hearts): सर्वात आधी, आपण त्याच्या दोन लहान हृदयांबद्दल जाणून घेऊया. ही हृदये शरीरातील अशुद्ध (ऑक्सिजन नसलेले) रक्त त्याच्या दोन कल्ल्यांकडे (Gills) पंप करतात. कल्ले हे आपल्या फुफ्फुसांसारखेच काम करतात; ते पाण्यात विरघळलेला ऑक्सिजन रक्तात शोषून घेतात. थोडक्यात, या दोन हृदयांना तुम्ही ‘सहाय्यक पंप’ म्हणू शकता, जे फक्त श्वसनप्रणाली सुरळीत ठेवतात.
एक प्रणालीगत हृदय (Systemic Heart): हे ऑक्टोपसचे मुख्य आणि सर्वात शक्तिशाली हृदय आहे. जेव्हा दोन्ही शाखीय हृदये आपले काम पूर्ण करतात, तेव्हा या मुख्य हृदयाचे काम सुरू होते. म्हणजेच, कल्ल्यांमधून ऑक्सिजनयुक्त झालेले ताजे रक्त शरीराच्या इतर सर्व भागांना पोहोचवण्याची जबाबदारी या हृदयावर असते. त्यामुळे, त्याचे आठ पाय, मोठा मेंदू आणि इतर महत्त्वाच्या अवयवांना ऊर्जा मिळते. हे हृदय शरीराचे ‘मुख्य इंजिन’ आहे.
ही रचना ऑक्टोपससाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे. कारण, त्याला त्याच्या मोठ्या आणि गुंतागुंतीच्या शरीरासाठी, विशेषतः त्याच्या बुद्धिमान मेंदूसाठी, भरपूर ऑक्सिजनची गरज असते.
पोहताना थांबते हृदयाची धडधड: एक विचित्र सवय!
या हृदयांबद्दलची आणखी एक चकित करणारी गोष्ट म्हणजे, जेव्हा ऑक्टोपस समुद्रात वेगाने पोहायला लागतो, तेव्हा त्याचे मुख्य हृदय अक्षरशः धडधडणे थांबवते! परिणामी, पोहताना त्याला पुरेसा रक्तपुरवठा होत नाही आणि तो लवकर थकतो. यामुळेच त्याला लांब अंतर वेगाने पोहण्याऐवजी, समुद्राच्या तळावर आपल्या आठ पायांच्या साहाय्याने डौलदारपणे सरपटत चालायला जास्त आवडते. तो एक उत्तम ‘अँबुश प्रिडेटर’ ( दबा धरून हल्ला करणारा शिकारी) आहे, ‘एन्ड्युरन्स स्विमर’ (लांब पल्ल्याचा जलतरणपटू) नाही.
निळे रक्त: ऑक्टोपसच्या ‘रॉयल’ रक्ताची कहाणी
ऑक्टोपसची खासियत फक्त तीन हृदयांवर संपत नाही, तर त्याच्या रक्तातही एक मोठे रहस्य दडलेले आहे. आपल्या रक्ताचा रंग लाल असतो, कारण त्यात ‘हिमोग्लोबिन’ नावाचे लोहयुक्त प्रथिन असते. याउलट, ऑक्टोपसच्या रक्तात ‘हेमोसायनिन’ नावाचे प्रथिन असते, ज्यात लोहाऐवजी तांबे (Copper) असते.
जेव्हा या हेमोसायनिनमध्ये ऑक्सिजन मिसळतो, तेव्हा तांब्याच्या गुणधर्मामुळे रक्ताला फिकट निळा रंग येतो. म्हणूनच, ऑक्टोपसचे रक्त ‘रॉयल ब्लू’ असते! परंतु ही रचना केवळ दिसण्यापुरती नाही, तर ती त्याच्या अस्तित्वासाठी अत्यंत गरजेची आहे. कारण, समुद्राच्या तळाशी पाणी खूप थंड असते आणि ऑक्सिजनची पातळीही कमी असते. अशा टोकाच्या वातावरणात, लोहापेक्षा तांबे-आधारित रक्त ऑक्सिजन वाहून नेण्यासाठी अधिक कार्यक्षम ठरते. निसर्गाने त्याला दिलेले हे एक वरदानच आहे.
एक नाही, तर नऊ मेंदू? ऑक्टोपसची बुद्धिमत्ता
तीन हृदये आणि निळे रक्त यासोबतच ऑक्टोपस त्याच्या बुद्धिमत्तेसाठीही ओळखला जातो. तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की ऑक्टोपसला एक केंद्रीय मेंदू असतो. पण त्यासोबतच, त्याच्या प्रत्येक आठ पायांमध्ये एक-एक लहान ‘मिनी-ब्रेन’ किंवा मज्जातंतूंचा समूह असतो. यामुळे त्याचे पाय स्वतंत्रपणे विचार करू शकतात आणि काम करू शकतात.
एखादे काम करताना त्याला प्रत्येक पायाला वेगळी सूचना देण्याची गरज नसते. उलट, त्याचे पाय स्वतःहून ठरवू शकतात की खडकावर पकड कशी घ्यायची किंवा भक्ष्य कसे पकडायचे. थोडक्यात सांगायचे तर, हे अगदी एखाद्या कंपनीसारखेच आहे, जिथे एक मुख्य बॉस असतो आणि त्याचे आठ हुशार सहकारी स्वतःहून निर्णय घेऊन काम पूर्ण करतात!
शेवटी काय?
ऑक्टोपस हा केवळ एक विचित्र दिसणारा सागरी जीव नाही, तर तो निसर्गाच्या उत्कृष्ट अभियांत्रिकीचा आणि उत्क्रांतीचा एक अप्रतिम नमुना आहे.
- तीन हृदये – जी त्याला कार्यक्षम रक्तपुरवठा करतात.
- निळे रक्त – जे त्याला थंड आणि कमी ऑक्सिजनच्या पाण्यात जिवंत ठेवते.
- थांबणारे हृदय – जे त्याच्या शिकारीच्या पद्धतीला साजेसे आहे.
- नऊ मेंदू – जे त्याला एक बुद्धिमान आणि कुशल शिकारी बनवतात.
म्हणून, पुढच्या वेळी जेव्हा तुम्ही समुद्राबद्दल वाचाल किंवा एखादा माहितीपट पाहाल, तेव्हा या आठ पायांच्या, तीन हृदयांच्या आणि निळ्या रक्ताच्या जीवाबद्दल नक्की विचार करा. निसर्गाची किमया खरोखरच किती अजब आणि अतर्क्य आहे, नाही का?
अधिक महिती साठी पुढे ब्लॉग वाचा: रोचक तथ्य: जगातील अद्भुत माहिती आणि अविश्वसनीय सत्य
